İYUK madde 1 – Kapsam ve Nitelik

2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu makale konusu bakımından esas alınmakla beraber, konu uygulama açısından idari yargı kararları ışığında soru ve cevap şeklinde kısaca anlatılacaktır.

İdarenin yaptığı işlem ya da eylemden menfaati ve hakkı etkilenen kişiler, idare tarafından yapılan işlem/eylemin hukuka aykırı olduğunu değerlendiriyor ise idare mahkemelerinden yargısal denetim talep edebilecektir.   İdari teşkilat ve yargısı Fransa’dan iktibas edilmiş olan idare hukuku, içtihatlar ile gelişen bir hukuk dalıdır. Hak arayışında olan kişiler, idare hukukunun teknik detaylarını gözden kaçırmamasına adına usul kanunu ve güncel yargı kararlarını dikkat alarak yargı yerlerine başvuru yapmaları tavsiye edilir.

İdari İşlem ve İdari Eylem Ne Demek?

İdari işlem, idarenin kamu gücü kullanarak idare işlevine yönelik olarak tesis etmiş oldukları hukuk alanında sonuç doğuran hukuki işlemlerdir. İdari işlemler, hukuk âleminde değişiklik doğuran irade açıklamaları olmalarına karşın idari eylemler, sadece ilgililerin hak ve yetkilerini kullanmaları koşuluyla hukuki etki ve sonuç doğurmaktadır. Dolayısıyla -İdari eylem- kavramı, idarenin kamu hukuku alanındaki maddi fiil ve hareketlerini anlatır. Anılan kavram kimi zaman idarenin bilerek ve isteyerek yapmış olduğu fiilleri,  kimi zaman idare işlevini yerine getirirken iradesi dışında gerçekleşen olayları, kimi zaman da hareketsiz kalması sonucunda meydana gelen bir takım fiili durumları ifade eder.

İdari İşlemin Özellikleri Nelerdir?

• Tek yanlılık, idarenin tek yanlı olarak irade beyanı sonucu neticelenen hukuki işlemlerdir.
• İcrailik, idari işlemin hukuk âleminde sonuç doğuruyor olması ifade eder. İcrai olmayan idari işlemler kural olarak iptal davasına konu olmamaktadır. İdare işlemler başka bir makamın kararına ihtiyaç duymaksızın icra edebilir.
• Hukuka uygunluk karinesi, İdarenin işlemleri aksi yargı kararıyla ispat edilinceye kadar yahut da hukuka aykırılık dolayısıyla idarece geri alınıncaya kadar hukuka uygun kabul edilir ve sonuçlarını doğurur.
• Yargısal denetime tabi olma, Anayasa göre idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. İdari işlemlerin tek yanlı olması ve hukuka uygunluk karinesinden faydalanması avantajlarını kontrol altında tutmak ve idarenin yetkisini kötüye kullanmasını önlemek için idari işlemin unsurları açısından yargısal denetime tabi tutulmaktadır.

İdari Yargı Türleri Nelerdir?

• İptal Davaları: İdare tarafından tesis edilen idari işlemlerin yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan, davanın kabul edilmesi durumunda idari işlemin geçmişe etkili olarak hukuk dünyasından  kaldırılmasıdır.
• Tam Yargı Davaları: Tam yargı davaları, idarenin eylemlerinden kaynaklanan zararların tazmini amacıyla açılan davalardır.  Tam yargı davalarında talep edilen tazminatın miktarı tarafların sosyo/ekonomik durumları, olayın neden olduğu yıkım, ölüm gibi hususlar dikkate alınarak belirlenir.

İdari Yargılamaya Hakim Olan İlkeler Nelerdir?

• Re’sen araştırma ilkesi, idari yargılamada medeni muhakemedeki taraflarca getirilme ilkesi geçerli olmayıp davanın aydınlatılmasına yarayan vakıa ve delilleri toplama görevinin idari mahkemeleri tarafından yerine getirilmesini ifade eder. Dolayısıyla mahkeme tarafların ileri sürdüğü vakıa ve delillerle bağlı olmaksızın davayı aydınlatmaya yarayan delilleri kendisi araştırarak dosyanın tekemmül etmesini sağlar. Tarafların kural olarak ispat yükü yoktur. Ancak mahkeme re’sen araştırma yetkisini kullanırken davacının talep sonucuyla bağlı olduğu unutulmamalıdır. Resen araştırma ilkesi her ne kadar ceza muhakemesinde de geçerli olmakla beraber  ceza muhakemesi maddi gerçeğin şüpheye yer bırakmayacak şekilde ulaşılması amacını taşırken  idari yargılama mahkemenin belli vakıaların gerçekliğine kanaat getirmesi yeterli kabul edilerek sonuca gidilebilmektedir. İdari yargılama açısından bu ilke son derece önemlidir. Zira genel itibari ile ispat açısından gerekli olan deliller idari mercinin elinde bulunmaktadır. İdari merciler, ellerdeki işlem dosyasını mahkemeye geç ya da bazen hiç sunmamaktadırlar. Bu durum mahkemeye ciddi iş yükü oluşturmakta ve zaman kaybına neden olabilmektedir. Mahkeme resen uyuşmazlığın konusuna göre ihtiyaç duyulması halinde bilirkişi ve keşif incelemesi yapılmasına karar verebilir.
• Silahların eşitliği ilkesi, daha geniş anlamda adil yargılanma hakkı olarak da ifade edilen ilke idari yargılamada davacı ve davalı tarafa eşit şekilde davranılması, tarafların eşit şartlar altında uyuşmazlık hakkında mahkemeye açıklama yapması, iddia ve delil ileri sürebilme imkanına sahip olması anlamına gelmektedir.
• Davayı aydınlatma yükümlüğü, diğer yargılama usullerinde olduğu gibi idari yargılama usulünde de mahkeme uyuşmazlığı tespit ederek ilgili hukuk normlarını resen uygular.
• Üç dereceli bir hukuk sistemi söz konusudur. İlk derece mahkemesi (idare yada Vergi Mahkemesi), Bölge İdare Mahkemesi (BİM, İstinaf merci), Danıştay (Temyiz merci)
• Tasarruf ilkesi, kişiler dava açıp açmamakta serbesttir. Açılmış davadan davacı feragat ile vazgeçebileceği gibi davalı idare kabul ile davayı konusuz bırakabilmesini ifade eder.
• Usul ekonomisi ilkesi, yargılamanın makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapılmamasını ifade eder.
• Taleple bağlılık ilkesi, mahkeme davada talep edilen miktar konusu ile bağlı olup talep edilenden daha yüksek bir tazminata hükmedemeyeceği gibi iptal davaları açısından iptali talep edilen idari işlem haricinde başkaca idari işlemi hukuka aykırı görse dahi iptal edemeyecektir. Taleple bağlılık ilkesi katı bir şekilde uygulanmakta olup örneğin tam yargı davasında faiz talep edilmediği sürece mahkeme kendiliğinden faize karar veremeyecektir.
• Talep sonucunun değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı, yasağın istisnası olarak tam yargı davalarında ıslah müessesi getirilmiştir.
• Teksif ilkesi, taraflar dava sebebi, savunma ve delilleri idari yargı yerine belirlenen zaman kesiti içerisinde sunmak zorundadır.
• Yazılılık İlkesi, idari yargılamada yazılılık ilkesi geçerlidir. Daha sade bir ifade ile yargılama dosya üzerinden yürütülür. Bazı durumlarda duruşma açılmakla beraber ceza yargılamasındaki gibi bir sözlü yargılama söz konusu değildir.

İdari Yargılamada Amaç Nedir?

İdari muhakeme bireylerin hak veya menfaatlerinin korunması ile idarenin hukuka uygunluğunun denetimini sağlamak için yapılır. İptal davalarında idarenin hukuka uygunluğu, tam yargı davalarında sübjektif hakların korunması amacı daha ön plandır.

İdari Dava Açma Süresi Ne Zaman Başlar?

İdare mahkemelerinde görülecek idari uyuşmazlıkta yazılı bildirimin yapıldığı tarihi izleyen günden itibaren altmış (60) ve vergi mahkemelerinde otuz (30) gün içerisinde mahkemeye başvurmak gereklidir. İvedi yargılama usullerinde sürelerin değişeceği unutulmamalıdır.

İdari Dava Açmadan Önce İdari Makamlara Başvuru Zorunlu mudur?

Bu durum çok karıştırılan ve idari dava açma süresinin kaçırılmasına neden olan bir konu olup dikkatlice takip edilmesi gereklidir. Zira bazen idari makamlara başvurulmaması gereken hallerde idari merciden cevap beklemek özellikle ivedi yargılama usullerinde ciddi hak kayıplarına neden olmaktadır. Bu sebepten öncelikle uyuşmazlık konusu tespit edilerek hareket edilmesi yerinde olacaktır. İki olasılıkla konu açıklanacaktır.

Birinci durum, idarenin icrai bir işlemi bulunmamaktadır yani bir irade beyanı söz konusu değildir. Mevzuatta o konu hakkında zorunlu idari merci başvurusu öngörülmemiş ise ihtiyari olarak idareye başvuru yapabilir ve idareden talep ettiğiniz işlemin yapılmasını isteyebilirsiniz. İdare otuz gün içinde bir cevap vermezse(idarenin sükutu) ya da talebiniz ret edilirse ilgililer otuz günün bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre Danıştay’a, idare ve vergi mahkemelerine dava açabilirler. Otuz günlük süre içinde idarece verilen cevap kesin değilse ilgili bu cevabı, isteminin reddi sayarak dava açabileceği gibi, kesin cevabı da bekleyebilir. Bu takdirde dava açma süresi işlemez. Ancak, bekleme süresi başvuru tarihinden itibaren dört ayı geçemez. Dava açılmaması veya davanın süreden reddi hallerinde, otuz günlük sürenin bitmesinden sonra yetkili idari makamlarca cevap verilirse, cevabın tebliğinden itibaren altmış gün içinde dava açabilirler.

İkinci olasılıkta idarenin icrai bir işlemi söz konusudur ve mevzuatta bu işlemle ilgili idareye ihtiyari ya da zorunlu olarak ön başvuru gerekmektedir. Bu durumda uyuşmazlık konusunun tespitiyle birlikte üst idari makama başvuru yapılabileceği öngörülen bir idari işlem veya eylem söz konusu ise ilgililer tarafından idari dava açılmadan önce, idari işlemin kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılması üst makamdan, üst makam yoksa işlemi yapmış olan makamdan, idari dava açma süresi içinde istenebilir. Bu başvurma, işlemeye başlamış olan idari dava açma süresini durdurur. Otuz gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır. İsteğin reddedilmesi veya reddedilmiş sayılması halinde dava açma süresi yeniden işlemeye başlar ve başvurma tarihine kadar geçmiş süre de hesaba katılır.

İdari Davalarda Yetkili ve Görevli Mahkeme Nasıl Tespit Edilir?

Yetki, davaya coğrafi yer bakımından hangi mahkemenin bakabileceğini gösteren kurallardır. Yetki idari yargı açısından kamu düzenindendir. Bunun anlamı yargılamanın her aşamasında mahkeme yetkisiz olduğunu belirterek dosyada el çekebilecektir.

Görev, davaya konu itibari ile hangi yargı yerinin bakacağını belirleyen usul kuralıdır. Görev de kamu düzenindendir. Görev, dava konusu itibari ile adli yargı yerinde mi yoksa idari yargı yerinde mi görülmeli sorusunun cevabıdır.

Davanın görülmesinde yetkili ve görevli mahkemeyi saptamak her zaman kolay olmamaktadır. Bu sebepten dava açılmadan önce idare mahkemesinin görevli olduğuna kanaat getiriliyor ise hangi il idare mahkemesinde davanın açılması gerektiğini saptamak gerekecektir. Her ne kadar idari yargılama usulü kanunu bu konuda detaylı açıklama yapmış ise de uygulamada yetki ve görev ile ilgili uyuşmazlıklar çıkabilmektedir. Mahkemeler arasında olumlu/olumsuz yetki/görev uyuşmazlığı yaşanması durumunda süreç yine hukuk mekanizması içerisinde çözülmektedir. Ancak bu durum ciddi emek ve zaman kaybına neden olmaktadır. Konu ile ilgili detaylı kanun düzenlemesi yapılması uygulamada yer alan yargılama sujelerinin beklentisidir.

İdari Dava Açılışı Nasıl Yapılır?

İdari dava dilekçelerinde bulunması gereken çeşitli zorunlu unsurlar vardır. Eğer dava dilekçesinde olması gereken bu şekli şartlarda eksiklik ya da çelişki olursa mahkeme dilekçe red kararı verebilecektir. Bu durumda 30 gün içerisinde mahkemenin belirttiği eksiklikler tamamlanarak tekrar dava açılması gereklidir. Belirtilen eksiklerin 30 gün içerisinde giderilmemesi veya yine aynı eksiklerin devam etmesi halinde davanın açılmamış sayılmasına karar verilecektir. İdari dava dilekçesinde bulunması gereken bilgiler şunlardan ibarettir:

• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
• Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller,
• Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi,
• Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktar,
• Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarası,
• Dava konusu kararın ve belgelerin asılları veya örnekleri dava dilekçesine eklenir. Dilekçeler ile bunlara ekli evrakın örnekleri karşı taraf sayısından bir fazla olur.

Usule uygun olarak hazırlanmış dava dilekçesi, idare mahkemesi başkanlıklarına teslim edilir. Talep sonucunu dava dilekçesinde açık bir şekilde belirtmesi ve dava sebebi hakkında varsa gerekli bilgiler dilekçe de yer vermelidir. Uyuşmazlık konusu ile dava konusu aynı olmadığı ve idare mahkemesince uyuşmazlık konusunu, resen araştırma ilkesi gereği tarafların dilekçe ve eklerinde sundukları deliller ile birlikte mahkemece uyuşmazlık konusu saptanacaktır. Mahkeme tarafların talepleriyle bağlı olmakla beraber uyuşmazlık konusuna ilişkin değerlendirmelerle bağlı değildir. Tevzi görevlilerince dava dilekçesi ve ekleri dava harç ve posta ücretleri alındıktan sonra deftere kaydedilir. Deftere kayıt tarihi davanın açılış tarihidir. Vekille takip edilen davalarda taraf avukatı UYAP üzerinden gerekli işlemleri yapabilecektir.

Örnek İdari Dava Dilekçesi:

Konuya İlişkin Yargı Kararları:

Ankara 8. İdare Mahkemesi, 27.05.2016 tarih, E.2016/1453, K.2016/1780 sayılı kararı; “Uyuşmazlıkla ilgili olarak davacılar tarafından önce adli yargı yerinde dava açıldığı, bu davanın…Asliye Hukuk Mahkemesinin…sayılı kararıyla idari yargının görevli olduğu gerekçesiyle yargı yolu bakımından reddedildiği; bu karar üzerine 17.10.2008 tarihinde idari yargıda bakılan davanın açıldığı, buna göre, İdare Mahkemesince, öncelikle, adli yargı yerince verilen kararın kesinleşip kesinleşmediğinin araştırılması, kesinleşmemiş olması halinde davanın derdestlik nedeniyle incelenmeksizin reddine karar verilmesi gerektiği”

Danıştay 12.Daire Başkanlığının 13.06.2017 tarih ve E. 2016/5520, K.2017/3138 sayılı kararı “Davanın para cezasına ilişkin kısmı yönünden kesin hüküm nedeniyle incelenmeksizin reddi yolunda Çanakkale İdare Mahkemesince verilen 14.05.2015 günlü, E. 2015/143, K. 2015/539 sayılı kararının onanmasına” dair D6D, 15.03.2018 tarih ve E. 2015/6805, K. 2018/1542 sayılı kararı; “Davacının eşi…nin…tarihinde…Devlet Hastanesi’nde vefatında davalı idarenin hizmet kusuru bulunduğu ileri sürülerek …TL manevi tazminatın yasal faiziyle birlikte tazmini istemiyle açılan dava sonucunda; Zonguldak İdare Mahkemesi’nce; bir yargı yerince yasada gösterilen usullere göre verilen kararın, itiraz ve temyiz yollarından geçerek veya itiraz ve temyiz süreleri sona ererek kesinleştikten sonra yargılamanın iadesi gibi bazı istisnaların dışında değişmez bir nitelik kazanacağı, hiç bir makam, merci, hatta kararı vermiş olan yargı yeri dahi başka bir kararla, bu kararı değiştiremeyeceği, yargı kararlarının bu değişmezlik kuvveti ve niteliğine kesin hüküm (muhkem kaziye) denildiği, kesin hüküm halini alan bir yargı kararının sadece hüküm fıkrası itibariyle değil aynı zamanda gerekçesi itibariyle de en başta davanın taraflarını bağlayacağı, kesin hükme bağlanan bir uyuşmazlığın yeniden tartışılmasının hukuken mümkün olmadığı ve yargı yerinin de kesin hükümle çözümlenen uyuşmazlık hakkında yeniden bir karar veremeyeceğinden dolayı; davacının eşi…’ın…yasal faiziyle birlikte tazmini istemiyle daha önce Mahkemede açılan davada verilen 23.05.2014 tarih ve E.2014/602, K. 2014/914 sayılı kararla davanın reddine karar verildiği, bu kararın davacı vekiline…tarihinde tebliğ edildiği, anılan kararın temyiz edilmeksizin kesinleştiği, davacının daha önce açmış olduğu davada verilip kesin hüküm niteliği kazanan idari yargı kararının varlığı karşısında; aynı konuda açılan ve tarafları aynı olan bu davanın esasının incelenme olanağı bulunmadığı gerekçesiyle davanın incelenmeksizin reddi yolunda verilen kararın onanmasına” dair D15D, 18.06.2015 tarih ve E. 2014/8861, K. 2015/4165 sayılı kararı; Aynı yönde D10D, 12.02.2018 tarih ve E. 2016/233, K. 2018/471 sayılı kararı; D10D, 12.02.2018 tarih ve E. 2016/514, K. 2018/472 sayılı kararı; D2D, 18.04.2018 tarih ve E. 2016/3764, K.2018/2683 sayılı kararı; “İdare Mahkemesince her ne kadar davacının sürekli işçi kadrosuna geçirilmesi talebinin reddine ilişkin işlemin işbu davadan önce de dava konusu edildiği, ilgili mahkemece verilen süre ret kararının kesinleştiği ve buna göre aynı konuda açılan, konusu ve tarafları aynı olan davanın esasının incelenme olanağı bulunmadığı gerekçesiyle davanın incelenmeksizin reddine karar verilmiş ise de, dava konusu olayda davalı idareye yeniden bir başvuruda bulunulduğu ve başvurunun reddi ile dava konusu edilebilecek nitelikte yeni bir işlemin vücut bulduğu, bu durumda, idare mahkemesi tarafından davaya konu işlemin esasının incelenmesi gerekirken kesin hüküm nedeniyle davanın incelenmeksizin reddi yolunda verilen kararda hukuki isabet bulunmadığına”

Konu Bütünlüğü Sağlanması Açısından Aşağıdaki Linklerden Diğer Makalelerin Okunması Tavsiye Edilir.

• İYUK madde 2 – İdari Dava Türleri ve İdari Yargı Yetkisinin Sınırı
• İYUK madde 3 – İdari Davaların Açılması
• İYUK madde 4 – Dilekçelerin Verileceği Yerler